×

Artikel

09 oktober 2018

Festival ColorEs Colombia met Alé Kumá

Geschreven door: Rik van Boeckel

Voor de tweede keer vindt het festival ColorEs Colombia plaats. De vorige editie was december 2016. Dit keer in 4 steden: Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Maastricht. Het festival kent dit jaar 10 activiteiten met 4 concerten (12-14 oktober a.s), 2 documentaires, 4 lezingen, een foto expositie in de Engelbewaarder tot 17 november. De Colombiaanse organisator en percussionist Jaime Rodriguez vertelt meer over het festival en legt ook de verbinding met Colombia via een interview met Leonardo Gómez Jattin, bandleider en zanger van de band Alé Kumá. Met deze band onderzoekt hij de verbinding tussen de AfroColombiaanse muziek en die van de Congo. Daarvoor heeft hij de in Brussel wonende Congolese gitarist Dizzy Mandjeku uitgenodigd met wie Alé Kumá het album De Palenque A Matonge opnam.

Dizzy Mandjeku & Alé Kumá

“Het thema van dit festival is ontmoetingen. Bijna alle activiteiten zijn ontmoetingen. Zo is er een fototentoonstelling over de ontmoeting Nederland – Colombia. Met door naar Colombia geëmigreerde Nederlandse fotografen die daar foto’s maakten in de jaren 50.” vertelt Jaime Rodriguez. “Na de dubbelconcerten met Alé Kumá en het Samuel Torres Sextet in De Doelen (12 oktober) en het Bimhuis (13 oktober) vindt er op 14 oktober in het Bijlmerparktheater een muzikale ontmoeting plaats met Izaline Calister (Curaçao) en de Nederlands/Colombiaanse pianist Tico Pierhagen onder de noemer Latin Crossroads. Dit organiseer ik 3 a 4 keer per jaar in het Bimhuis.”

Tijdens de tweede editie zijn er veel lezingen en documentaires. Dat was tijdens de eerste editie nog niet het geval. Jaime: “De eerste keer is altijd moeilijk, je moet je bewijzen. Ik wilde toen ook al lezingen en documentaires, maar dat is niet gelukt. Omdat er een festival al is geweest, is het dit jaar iets makkelijker. En zijn er ontmoetingen op verschillende fronten. Zo is er een lezing van een Nederlandse schrijver die het boek Groot Nederland Groot Colombia geschreven heeft. Dit zijn 2 verhalen over twee gebeurtenissen die gelijktijdig in de 19e eeuw plaatsvonden, in Nederland en Colombia. Het koninkrijk Nederland viel uit elkaar in Nederland en België. En in dezelfde tijd viel Gran Colombia, de droom van Simon Bolivar, uit elkaar dat waren in Venezuela, Colombia, Ecuador en Panama. Zo maakt hij een parallel tussen de 2 landen met Curaçao als middelpunt, want vandaar kan je naar Colombia. Toen ik dat boek las vond ik het leuk Curaçao erbij te betrekken.”

Samuel Torres

Wat de dubbelconcerten betreft, heeft Jaime Rodriguez duidelijk naar een balans in de programmering gezocht. Zo zijn in de muziek van het sextet van de in New York wonende percussionist Samuel Torres jazz invloeden te horen en is de muziek van Alé Kumá meer traditioneel. In het Bimhuis is voorafgaand aan het optreden van Samuel Torres een documentaire over hem te zien: Tiempo Rubato. “Samuel Torres is een virtuoze congaspeler, speelde o.a. met Richard Bona,” vertelt Jaime over hem. “En met diverse latin jazz groepen. Hij heeft ook een solo carrière want hij is een componist.”
Alé Kumá levert volgens Rodriguez een belangrijke bijdrage aan onderzoek naar de Colombiaanse tradities in de muziek en het in stand houden daarvan. “Leonardo Gómez Jattin is een onderzoeker. Hij is maanden op reis gegaan naar afgelegen gebieden om met de mensen daar te wonen en hun muziek en gewoontes te onderzoeken. ” Het inspireerde hem bij het componeren van zijn eigen nummers.

Jaime Rodriguez benadrukt dat het belangrijk is kennis te nemen van Colombiaanse muziek. “Bij latin jazz denken we meteen aan Cuba, aan AfroCubaanse muziek, maar het is meer dan dat. Ook Colombiaanse muziek levert haar bijdrage. Zo wordt cumbia, de bekendste muziekstijl van Colombia, ook in andere Latijns Amerikaanse landen gespeeld en daar klinkt het anders; in Mexico, Peru, Chili, Uruguay, en Argentinië . Ik vind dat bijzonder. Er zijn geen grenzen meer.”

Leonardo Gómez JattinOnderdeel van het interview met Jaime Rodriguez was een gesprek via WhatsApp met Leonardo Gómez Jattin over de muziek van Alé Kumá en de muzikale verbinding met Congo welke stamt uit de tijd van de slavernij. Op mijn vraag naar de betekenis van de naam Alé Kumá, antwoordt Jattin. “Het is een traditionele dans van een inheemse Indiaanse groep. Het is een dans van ontmoeting, verzoening en hereniging. Als familieleden vertrekken, dan dansen ze. Dat doen ze ook als ze terugkeren.”

Toen ik Alé Kumá met de Congolese gitarist Dizzy Mandjeku zag optreden op het Afrika Hertme Festival begin juli, hoorde ik twee talen: Spaans en Lingala, een Congolese taal die in de hoofdstad Kinshasa wordt gesproken en de moedertaal is van Dizzy Mandjeku. En de muziek klonk als een mix van Colombiaanse muziek en Congolese soukous. Jattin legt in mijn gesprek met hem de relatie tussen Colombia en Congo uit.
“Ik vond het interessant om met Congoleze muzikanten te werken, speciaal met Dizzy Mandjeku. In de tijd van de slavernij werden slaven naar Colombia gebracht, niet alleen uit Congo maar ook uit Angola. Het waren slaven met een Bantoe religie en achtergrond. Dat is het gemeenschappelijke in de muziek. Daarnaast wordt in de Cariben soukous gespeeld en beluisterd via soundsystems op straat. Maar niet alleen is Congolese muziek in Colombia te horen. Het is ook andersom. Dat noem ik: retro alimentatie. De muziek van Colombia komt weer terug in Congo. Zo ontstaan nieuwe invloeden in de muziek.”

In de muziek van Alé Kumá op het album De Palenque A Matongo worden de Congolese roots van het Colombiaanse dorp Palenque de San Basilio muzikaal gekoppeld aan de oorsprong. Dit dorp ligt in de bergen bij de Caribische Zee. “Het is een geïsoleerd dorp” zegt Jattin. “Palenques ontstonden omdat vroeger de slaven vluchtten richting de bergen. Daar hadden de Spanjaarden geen invloed. Ze stichtten daar dorpjes. In Colombia heten die vrijheidsdorpjes Palenque. Er waren meerdere. Palenque de San Basilio is echter de enige die over is gebleven. De muziek is daar intact gebleven. Zij spreken een eigen taal, een mix van Bantoe, Spaans en Portugees want de Portugezen waren daar ook.”

Op het album De Palenque A Matonge zijn afwisselend Colombiaanse en Congolese nummers te horen. Net als tijdens het optreden op Afrika Hertme worden nummers en delen van nummers in het Spaans en Lingala gezongen. Jattin: “Drie liedjes zijn geschreven door Dizzy Mandjeku. In het hele proces zijn fragmenten van Lingala geïntegreerd in de Colombiaanse liedjes. De meeste titels zijn in het Spaans, maar het nummer Nasinalapi Ndyai is in het Lingala. Dit is een compositie van Dizzy. De cd begint met Canción de Amor y Muerte. Die heeft een sterke Afrikaanse klank in de zang. Het nummer is gebaseerd op een garabato, een Colombiaans ritme. Het is ook een carnavalsdans waar de man danst met de dood.” Het is de Colombiaanse versie van Magere Hein met de zeis. De dood wordt uitgebeeld als een persoon. Jattin: “Het is een metafoor. Vanwege de hele Colombiaanse geschiedenis die altijd met de dood te maken heeft. Het is een manier om te zeggen: er moet een einde komen aan alle oorlogen in ons land.”

Zanger Malage de Lugendo heeft dit nummer met meerdere stemmen gezongen. Hij heeft een Spaanse zin genomen en naar het Lingala vertaald. Jattin: “Zo is het een soort hybride geworden. Dat geldt voor meer nummers op het album zoals bijvoorbeeld Tengo Un Dolor. Er wordt gezongen in het Lingala maar de backing vocals zijn in het Spaans. En voor zijn lied De Mantongue A Palenque heeft Dizzy Mandjeku mij gevraagd een couplet in het Spaans te schrijven.”

Qua Colombiaanse muziekstijlen is het album heel divers, legt Jattin uit. “Colombiaanse muziek is de meest diverse van de wereld. Colombia is eigenlijk een land met veel landen, met veel invloeden. We hebben cumbia, vallenato, joropo, garabato, aguabajo. Joropo heeft Arabische en flamenco invloeden. De dans is flamenco achtig. De westkust heeft veel Afrikaanse invloeden, aan de noordkust waar de cumbia vandaan komt is de Indiaanse invloed weer heel sterk. De Colombiaanse muziek moet je begrijpen in haar totaliteit. Met dit album wil ik die diversiteit laten zien, en die mengen met Congolese muziek.”

Bekijk hier het programma van Festival ColorEs Colombia