Sinds Roger Waters begin dit jaar zijn magnum opus The Wall in zijn geheel opvoerde in het GelreDome, staat het gelijknamige Pink Floyd album weer volop in de belangstelling. The Wall is het meest verkochte dubbelalbum aller tijden. Maar wie regelmatig een tweedehands platenwinkel bezoekt, kan ook constateren dat het een album is dat uit het oeuvre van Pink Floyd het vaakst weer wordt weggedaan. Is de klassieker wel zo geniaal als ‘ie de boeken in is gegaan?

Tijdens een Pink Floyd concert in Montreal in 1977 was het publiek zo irritant, dat Roger Waters – die in het geheel niet hield van spelen in grote stadions – uit frustratie een concertbezoeker in het gezicht spoog. Geschokt door zijn eigen gedrag sprak Waters later met de Canadese producer Bob Ezrin en daarbij stelde hij dat hij soms een muur tussen band en publiek zou willen optrekken. Ezrin’s reactie: “Waarom doe je dat dan niet?” Waters frustratie zal in 1977 niet alleen met het publiek te maken hebben gehad. Ook Pink Floyd lag op dat moment al aardig op zijn gat. David Gilmour en Richard Wright vonden beiden eind 1977, begin 1978 hun solo-albums even wat interessanter, drummer Nick Mason was aan het produceren geslagen… Zodoende kwam de volledige creatieve verantwoordelijkheid van de band op Waters’ schouders terecht. De opnames van wat uiteindelijk The Wall zou worden, liepen alles behalve voorspoedig. Vaak wordt The Final Cut uit 1983 een veredeld solo album van Roger Waters genoemd, maar in feite was The Wall dat al. Vanwege problemen met de Britse belastingdienst was Pink Floyd eind jaren ’70 uitgeweken naar diverse andere landen. Dat betekende dat enerzijds financieel heel veel afhing van het op te nemen album, men had schulden te betalen. Anderzijds betekende het dat vanwege de verspreiding van de bandleden over Europa er geen enkele track op staat waarvoor bij de opnames alle vier de leden tegelijk in de studio aanwezig waren. Daarnaast was er een behoorlijk strakke deadline en buitelde een keur aan betrokkenen (onder meer de in producersrol aangetrokken Bob Ezrin en James Guthrie onderling en tegenover Waters) over elkaar heen om de ideeën vorm te geven, werd Richard Wright de band uit gewerkt vanwege een gebrek aan input, werd her en der drumwerk van Nick Mason opnieuw ingespeeld door Jeff Pocaro. Kortom, het was een bende. Onderwijl hing er financieel enorm veel af van de te halen deadline. Platenmaatschappij EMI hield een zak geld omhoog als extra bonus als het album in november 1979 op de markt kon zijn, geld dat men hard nodig had. En om die deadline te halen, werden rücksichtslos keuzes gemaakt.

The Wall is boven alles een rock opera, met de nadruk op opera. Dat betekent dat het werk is gebouwd op een aantal muzikale thema’s die je in veel nummers terug hoort komen. Het album is dan ook het beste tot je te nemen in één lange zit, in plaats van losse nummers te selecteren. Vanaf opener In The Flesh? (dat overigens exact start waar het einde van het album stopt – daarmee een vicieuze cirkel implicerend) word je meegezogen de wereld van het karakter Pink in. Van geboorte (The Thin Ice), tot het verlies van zijn vader (Another Brick In The Wall (part I)), de ongelukkige schooljaren (The Happiest Days Of Our Lives, Another Brick In The Wall (part II)) en het overbezorgde, beklemmende bedrag van zijn moeder (Mother), de schuilkelders in de oorlog (Goodbye Blue Sky) en daarna in één ruk door naar het stuklopende huwelijk en het rocksterrenbestaan, tot Pink wegzinkt in catatonische staat en zijn muur definitief dichtmetselt (Goodbye Cruel World). Op de tweede schijf zit Pink achter die muur (Hey You) en verandert hij – volgepompt met drugs die hem door een optreden heen moeten helpen – hallucinerend langzaam maar zeker in een fascist (In The Flesh!, Run Like Hell, Waiting For The Worms) tot hij de strijd met zijn demonen aangaat en de muur om hem heen neerhaalt (The Trial, Outside The Wall) en waarna het allemaal van voor af aan weer begint.

Binnen het oeuvre van Pink Floyd neemt The Wall een opvallende positie in. Want muzikaal is het veel grimmiger en killer dan eerder werk. De balans tussen Waters misantropische wereldbeeld enerzijds en het muzikale tegengewicht van Gilmours vocalen en gitaar en de niet te onderschatten toetsen van Wright anderzijds was zoek. Dit waar de boel op het net zo cynische maar veel warmer klinkende Animals nog wel in evenwicht was. Opvallend genoeg zorgde het ook voor de eerste echt grote hit van de band. Het was de van een discobeat voorziene hit Another Brick In The Wall (part II) die Pink Floyd een extra populariteitsduwtje gaf richting een hitparadepubliek dat ze nooit eerder hadden bereikt. Daarnaast bevat het album het nummer dat – en daar is zo’n beetje iedereen het over eens – de boeken in is gegaan als hét nummer dat Pink Floyd definieert; Comfortably Numb. Dat laatste nummer is schrijftechnisch een van de weinige échte samenwerkingen tussen David Gilmour en Roger Waters op het album en overstijgt op wonderschone wijze al hun meningsverschillen. De duozang, de magnifieke solo, het muzikaal verwoorden van gevoelens waarvan de luisteraar niet wist dat hij ze had, het klopt allemaal in de 6 minuten en 23 seconden die de derde plaatkant van The Wall afsluiten. Alleen al op basis van dat nummer mag The Wall een onmisbaar album in de muziekgeschiedenis worden genoemd. Niet voor niets sloot Pink Floyd de eenmalige reünie in 2005 juist met deze track af. Het is hun ‘signature tune’.

Maar een briljant nummer, maakt nog geen briljant album. Dat laatste is The Wall niet, omdat er vanwege de deadline en het onderlinge gekibbel gewoonweg niet genoeg tijd was om het concept tot in de kleinste puntjes uit te werken. Zeker nu alle tracks zo mooi opgepoetst zijn en de diverse effecten fijn tot hun recht komen, hoor je er her en der de haastklus ook vanaf. Sommige gemaakte keuzes lijken achteraf logisch, maar zijn ook zonde. Zo waren de bandleden pertinent tegen plaatsing van de track When The Tigers Broke Free (dat nu op de remaster van The Final Cut is beland). Men vond het een te persoonlijk nummer, over het verlies van Roger Waters’ vader in de Tweede Wereldoorlog. Is wat voor te zeggen, het geeft tegelijk aan dat ‘dictator’ Waters op dat punt toch niet honderd procent controle had over wat wel en wat niet op het album kwam. Het nummer kwam later echter wel in de The Wall film terecht en bleek toch perfect te werken als aanjager van het verhaal van rockster Pink en zijn neerwaartse spiraal. Sterker nog, had het nummer het album gehaald, had later het bombast van Bring The Boys Back Home ook minder uit de lucht komen vallen. Een andere keuze die is gemaakt op het laatste moment is om Empty Spaces af te kappen en het oorspronkelijk aansluitende What Shall We Do Now? weg te laten. Dit vanwege de beperkte speelduur van een LP-zijde. Het paste domweg niet. Op het oorspronkelijke artwork van het album is de tekst van What Shall We Do Now? gewoon afgedrukt, dat was namelijk al helemaal af toen de ‘last minute’ beslissing werd gemaakt. In de live-shows rondom het album en in de gelijknamige film zit het nummer wel verwerkt, ook hier geldt dat het verhaal baat heeft bij toevoeging van dat weggevallen nummer.

Het album was voor Waters altijd al een bouwsteen geweest in een groter plan, waarbij optredens – met de genoemde muur tussen band en publiek – voor de toegevoegde waarde moesten zorgen. Het is daarom eigenlijk lastig om het als op zichzelf staand geheel te recenseren. Beter is het om naar het grote geheel te kijken en te stellen dat niet het album vijf sterren verdient, maar het totale concept. Dát is namelijk briljant, de aanvankelijke uitwerking niet. In de loop der jaren is met name Roger Waters blijven schaven aan zijn The Wall. Tijdens liveshows werden diverse nummers (onder meer The Show Must Go On) van nieuwe coupletten voorzien, andere tracks werden toegevoegd of uitgebouwd et cetera. Het toont aan dat ook hij niet honderd procent tevreden was met hoe het album uiteindelijk in elkaar stak. De gelijknamige film leed ook al onder de botsing van ego’s en creatieve ideeën (ditmaal tussen Waters, animator Gerald Scarfe en regisseur Alan Parker). Maar het bood wel de gelegenheid om diverse nummers (onder meer Mother, Another Brick In The Wall (Part III), Bring The Boys Back Home en Outside The Wall) opnieuw op te nemen in meer passende versies. Pas nu, ruim drie decennia na de release, lijkt Waters met zijn liveshows de ultieme vorm gevonden te hebben voor zijn The Wall. Een vorm waarbij beeld, geluid, muziek en theater samenvloeien tot een geheel dat iedere bezoeker happend naar adem achter laat. Binnen dat geheel is ook elk nummer perfect op zijn plaats en worden ook de tracks die op het oorspronkelijke album doorgaans als ‘zwak’ worden bestempeld naar een torenhoog plan getild. Nogmaals het bewijs dat het concept briljant is. Maar terugkijkend moet je ook eerlijk zijn en dan is toch de conclusie dat The Wall als album over de hele linie gewoonweg niet zo consistent is als de drie ijzersterke voorgangers.