×

Recensie

Klassiek

02 maart 2017

Keiko Shichijo

Komitas Vardapet Six Dances

Geschreven door: Henning Bolte

Uitgebracht door: Makkum Records

Komitas Vardapet Six Dances Keiko Shichijo Klassiek 4 Keiko Shichijo – Komitas Vardapet Six Dances Written in Music https://writteninmusic.com

In 1906 schreef de Armeense componist Soghomon Soghomonian aka Komitas Vardapet (1869-1935) in Parijs een serie dansstukken voor piano die aan daadwerkelijke dansen zowel wereldlijk als religieus, ontleend zijn. Sterker nog: Komitas trachtte de oorspronkelijke klank van de etnische instrumenten waarmee de dansen oorspronkelijk werden uitgevoerd door grondige studie van bronnen en muzikale redenering zo goed mogelijk te achterhalen en voor de oren van zijn tijdgenoten toegankelijk en ervaarbaar te maken. Het omzetten van klanken van Oosterse instrumenten naar een getempereerd Westers instrument bij uitstek, de piano, was uiteraard een behoorlijke uitdaging. Met zijn reconstructie was Komitas een voorloper van hetgeen Kodaly en Bartok voor Balkanmuziek en in het bijzonder volksmuziek uit Hongarije deden. En ander voorbeeld is Veljo Tormis die het op een bijzondere manier voor de vocale traditie van Estland deed. Komitas ging in zijn drang tot reconstructie het verst terug in de tijd.

Het verwerken van volksmuziek en dansen in de klassieke muziek is zo oud als deze muzikale categorie zelve. Preciezer nog: het was de basis waaruit deze kon ontstaan en het bleef door de tijden tot op heden een belangrijke bron ook al beseft men dat vaak niet (meer). Komitas ging daarin echter nog een stuk verder. Hem ging het niet om inpassen of uitbouwen maar om reconstructie. Dat kwam tot uitdrukking zowel in de toonzetting als de aanwijzingen die hij daarbij noteerde. Daarbij horen de plaats van oorsprong, de sexe van de dansers en de etnische instrumenten die in zijn toonzetting (en de uitvoering) voor piano geëmuleerd worden.

Afwijkend voor Westerse oren in de reconstructieve piano-bewerking zijn de verhouding van ritme en melodie, de verdeling ervan over beide handen, het in elkaar grijpen ervan en de tonaliteit van de repeterende melodie. Het laatste wordt vaak het sterkst waargenomen en leidt dan tot de ‘mineur-associatie’ en karakteriseringen als weemoedig, melancholiek of zelfs mistroostig. Als (Westers) gekleurde waarneming is dat uiteraard een feit dat ook tot cliché kan verworden. Omdat Komitas in zijn reconstructieve herwerking zo dicht mogelijk bij de mundane en sacrale bron probeerde te komen, wordt zijn muziek hier vaak nog als folk- of wereldmuziek behandeld terwijl niemand op het idee zou komen hetzelfde voor Bartok te doen. Komitas moet daarentegen als een belangrijke – ook Westers geschoolde – componist van de vroege 20e eeuw beschouwd worden.

Juist vanwege de verdeling en het in elkaar grijpen van ritme en melodie en de stemmigheid van de daarbij geëmuleerde oorspronkelijke instrumenten is de vertolking een speciale uitdaging. Het leidt tot een bandbreedte van benaderingen en klinkend resultaten. Summier gesproken zijn dat de gedragen variant, de voortvarende, de vloeibare en de ruimtelijke gepointeerde versie. De vertolking van Keiko Shichijo hoort in de laatste categorie. Shichijo heeft een bijna staccato-achtige aanslag waardoor vrije lege ruimte ontstaat waarin melodie en ritme hun werking kunnen ontvouwen. De sterke ritmiek van de muziek zit heel diep en nadrukkelijk in haar vertolking. Nadrukkelijkheid en vrije ruimte zijn de elementen die elkaar voortdurend voeden. Shichijo heeft een wakkere, clichévrije versie van hoge oorspronkelijkheid en sterke inwerking (Wirkungskraft) geschapen die maakt dat je er als luisteraar helemaal bijblijft en de elementen steeds weer van binnen tot leven brengt en aan kunt voelen. Dat Shichijo zich vanuit haar Japanse culturele achtergrond sterk in de muziek van Komitas herkende, zich ermee kon identificeren, geeft deze vertolking een bijzondere lading.

Postscriptum

Afkomst van de dansen
Yerangi (Yerevan), vrouwendans – Unabi en Marali (Shusha) – Shusiki (Vagharshapat) – Het u Araj (Erzurum) en Shoror (Erzurum), mannendans.

Six Dances is uitgebracht door Makkum Records, het label van Arnold de Boer, de zanger van The Ex., op initiatief van jazzpianist Oscar Jan Hoogland. Meer daarover op de website van Makkum Records.

unadjustednonraw_thumb_3299f Keiko Shichijo bij een uitvoering in de Zuiveringshal van de Westergasfabriek in Amsterdam

Keiko Shichijo kwam in aanraking met de muziek van Komitas via deelname aan een project rond de muziek van de bekende Armeens-Amerikaanse jazz-drummer Paul Motian geïnitieerd door schrijver dezes en jazz-pianist Stevko Busch. Bij het project waren betrokken Tom Arthurs (tr), Jan Bang (electr), Vahé Hovanesian (duduk), Samuel Rohrer (dr), Harry Tavitian (p), Christian Thomé (dr). Meer op Gallery of Tones.

Een belangrijke rol op weg naar dit album speelden Levon Eskenian, leider van het Gurdjieff Folk Instruments Ensemble, en pianiste Lusine Grigoryan. Het Gurdjieff Folk Instruments Ensemble en pianiste Lusine Grigoryan presenteerden tijdens het Holland Festival 2015 twee succesvolle programma’s met muziek van Gurdjieff en Komitas. Helaas trok het Holland Festival de lijn niet door naar een componisten-portret van Komitas.

In 2016 heeft het ECM label een aantal albums met en rond de muziek van Komitas uitgebracht. Meer uitgaven zullen volgen:

Levon Eskenian +The Gurdjieff Ensemble – Komitas. ECM
Tigran Hamasyan + Yerevan State Chamber Choir – Luys i Luso. ECM
Tigran Hamasyan/Arve Henriksen/Eivind Aarset/Jan Bang – Atmosphères. ECM
Glauco Venier – Miniatures. ECM

Eerder verschenen:

Kim Kashkashian – Hayren. Music of Komitas and Tigran Mansurian. ECM
Anja Lechner/François Couturier – Moderato Cantabile. Komitas, Gurdjieff, Mompou. ECM

VIDEO
YERANGI

SHUSHIKI

RADIO on demand

Tracklist

  1. Yerangi
  2. Unabi
  3. Marali
  4. Shusiki
  5. Het u Araj
  6. Shoror