×

Interview

29 april 2012

De goddelijke grootheid van Toots Thielemans

Geschreven door: Dick Hovenga

Ik denk dat elke journalist een lijst heeft, een soort van wishlist, met wie hij wil interviewen. Een lijst van muzikanten die je bewondert om wat ze doen en wat ze bereikt hebben. Of er ooit een mogelijkheid komt om ze te spreken blijft de vraag. Er moet zich net een mogelijkheid voltrekken. Bij oudere artiesten is dat al vaak moeilijker zo niet onmogelijk. Of ze brengen geen album meer uit, geven maar heel weinig concerten, of hebben gewoonweg helemaal geen zin meer om journalisten te spreken omdat ze het idee hebben alles al een keer verteld te hebben.

Op mijn wishlist staat al vele jaren Toots Thielemans. Niet alleen omdat de man al zijn hele leven bij me is, mijn zus had de soundtrack van Turks Fruit en dat album, waarop zijn signatuur de composities zo verduidelijk kleurt, maakte op mij als kleine jongen grote indruk, maar juist ook omdat hij altijd de juiste snaar weet te raken. Een briljant muzikant die met zoveel emotie speelt dat hij gewoonweg niemand onberoerd kan raken en zelfs mindere composities met zijn spel weet om te bouwen tot fraaie stukken. Uitgegroeid tot de grootste harmonica speler die ooit binnen de jazz zal bestaan. Na vele jaren wachten kreeg ik dan aan het einde van de zomer de mogelijkheid de legendarische Toots te spreken. De reden: een live registratie van zijn Benelux tour concerten van de afgelopen jaren op CD. Plek van het interview: zijn eigen huis in een klein dorp ten zuiden van Brussel.

Twee feiten waarmee ik rekening had te houden waren me op voorhand aangereikt. Hij had net 2 weekenden voor het interview op het jazzfestival van Middelheim een onvergetelijk concert gegeven. Zijn spel was van zo’n adembenemende schoonheid geweest dat het groots toegestroomde publiek zo stil was geweest dat je een speld had kunnen horen vallen. En de versie die hij daar speelde van Jacques Brel Ne Me Quitte Pas had het publiek volledig emotioneel overrompeld. Ik had het concert moeten missen omdat ik voor andere interviews onderweg in een ander land was. Daarnaast had ik natuurlijk rekening te houden met het feit dat Toots ondertussen 88 jaar oud is, een leeftijd waarop je op een gegeven moment wel uitgepraat bent met een journalist. Als het goed zou gaan kon ik wel 3 kwartier met hem praten werd me beloofd.

Veel te vroeg wakker op de dag van het interview bekijk ik achter mijn computer nog eens al die prachtige filmpjes die van hem te zien zijn. Youtube staat er vol mee. Van opnamen met Quincy Jones, Stevie Wonder tot aan inferieure met telefoon en slechte videorecorder opgenomen beelden. Maar juist zo interessant omdat het een goed beeld geeft wat hij de afgelopen decennia allemaal gedaan heeft. Toots blijkt er zelf ook helemaal gek van te zijn als ik die middag bij hem in zijn huis ben. Hij heeft net een nieuwe laptop aangeschaft, waarvan hij de handigheid nog aan het uitzoeken is, en voordat we echt aan het praten raken laat hij opnamen zien van over de jaren heen. Opmerkingen als ‘…toen was ik nog snel he?’ of ‘…kijk, hier raak ik er bijna uit…’ klinken dan uit zijn mond misschien raar het geeft wel aan hoe hij zich van zijn eigen spel bewust is.

Toots: Natuurlijk ben ik over de jaren bewust geworden dat ik niet meer zo snel kan spelen. Dat geeft helemaal ook niet. Ik heb ook niet echt idee dat mijn spel beter of dieper is geworden is met de jaren. Ik ben gewoon steeds blijven spelen! Dat maakt mijn spel wat het is. Ik verbaas me er wel over dat mensen me tegenwoordig veel meer aanspreken over mijn spel. Dat ze zeggen dat ze ontroerd worden. Ik ben daar wel verbaast over’.

‘De laatste jaren krijg ik dat veel meer te horen als daarvoor. WiM: Denkt u dat er herwaardering heeft plaatsgevonden? Toots: Dat weet ik eigenlijk niet echt maar ik ben blij dat ik op mijn leeftijd nog steeds indruk weet te maken (..lacht..). En het is altijd mooi om waardering te krijgen voor wat je doet. Het optreden op Middelheim was niet alleen voor publiek een emotionele ervaring maar voor ons, de muzikanten, zeker ook. We hebben de warmte gevoeld die de laatste jaren, juist met de tour door België en Nederland vanuit het publiek naar ons uitstraalt. Als ik nu hoor hoe het album klinkt moet ik zeggen dat we een hecht collectief vormen, die Hollanders en ik’.

WiM: Uw spel is nog steeds zo goed. Er lijkt van slijtage helemaal geen sprake… Toots: Ik ben heel blij dat ik met de mondharmonica van ouderdom gelukkig helemaal niets merk. (hij pakt de harmonica op en blaast een stukje…). Ik heb helaas het fluiten er wel aan moeten geven. Dat lukt gewoon helemaal niet meer, al zou ik het nog zo graag willen. (Hij fluit een stukje maar het kost hem zichtbaar moeite). Ook het gitaarspelen heb ik achter me gelaten, dat lukte met mijn handen gewoon niet meer. Ik heb mijn gitaren nog wel in de kamer staan maar die gelden nu als herinnering. Eigenlijk wel raar dat juist mijn eerste handelsmerk, het gitaarspelen en het fluiten, nu niet meer lukken. Maar ik ben heel blij dat het harmonica spelen nog prima gaat.

WilliamPGottliebPortraitOfTootsThielemansAndJoeMarsalaHickoryHouseNewYork1946-1948Met het bekijken van de filmpjes keren we langzaam terug naar zijn jaren in Amerika waar hij begin jaren 50 naartoe ging. Toots: Ik heb het altijd geweldig naar mijn zin gehad in Amerika. Ik heb met mijn eerste vrouw zowel in New York als aan de kust gewoond en ik heb er altijd volop van genoten. Ik kwam in laat jaren 40 voor het eerst in New York en werd gegrepen door de intensiteit van de jazz aldaar. Ik voelde dat ik snel terug moest gaan en verhuisde vanuit België in 1952 naar de stad. Ik ontmoette in die begin jaren echt iedere jazzmuzikant die maar bekend is geworden. En ik voelde me een van hen’.

‘Of het nu Miles Davis, Oscar Peterson, Dinah Washington of Ella Fitzgerald was. Ze gaven me het gevoel er helemaal bij te horen en dat was geweldig. We waren allemaal in het begin van onze carrières. In die periode speelde ik vooral gitaar en floot ik. Dat werd een lange tijd mijn handelsmerk. Ik speelde in de band van George Shearing en met Charlie Parker. En ik maakte opnamen met iedereen die ik maar bewonderde. Het was een geweldige tijd. Toen ik in 1962 mijn eigen compositie Bluesette uitbracht en dat ineens een grote hit werd kon ik steeds meer op eigen kracht voort. De combinatie van gitaarspelen en tegelijk fluiten was toen echt mijn handelsmerk.

WiM: Was het ook geen hard leven in New York te wonen en werken? Toots: Ik kon mijn brood behoorlijk goed verdienen maar ik deed extra klussen met commercials. Dat deed ik dan vooral met mijn harmonica. Vaak vroegen ze me dan zo’n cowboy melodie te spelen, zo’n melancholische toon. Ik weet nog goed dat ik voor Old Spice een stukje harmonica moest spelen en wat moest fluiten, een lange klus zal het niet geweest zijn, maar het leverde meer geld op dan jaren hard werken in de jazz bij elkaar. WiM: U speelde ook op heel veel soundtracks.. Toots: Dat waren ook mooie klussen om te doen en bij de film was er veel geld om ook heel mooie opnamen te maken. Met veel topmuzikanten en orkesten. De jaren 70 waren daarin geweldig.

WiM: Veel mensen in Nederland leerden u voor het eerst echt kennen via de film Turks Fruit. Toots: Dat kan wel kloppen ja. Ik werd uitgenodigd door Ruud Jacobs om bij de sessie aanwezig te zijn. Veel van de composities waren geschreven door Rogier van Otterloo en wij speelden de stukken zonder de filmbeelden ooit te zien. Zonder dat we ook maar wisten waar die muziek in de film terecht zou komen. Ik weet nog goed dat ik maar wat speelde op mijn gitaar en wat erbij aan het fluiten was en dat Ruud zei dat we dat zeker even moesten opnemen. Ik begrijp dat dit later in de film de beroemde scene van de hoofdrolspelers (Rutger Hauer en Monique van de Ven) op de fiets door Amsterdam is geworden. (Hij pakt zijn harmonica op en speelt de melodie die al fluitend zo ontzettend tot het Nederlands erfgoed is gaan behoren. En daar zit ik dan op de bank bij Toots thuis de muziek van mijn jeugd van de man zelf aan te horen….)

Mijn favoriete stuk van die soundtrack is echter Dat Mistige Rooie Beest. Rogier van Otterloo was een geweldige componist en een erg goed bandleider. Niet zo groot als bijvoorbeeld Michel Legrand, die is toch wel echt de allergrootste, maar wel een zeer bijzondere en ambitieuze man. Iemand die de tijdgeest ook heel goed muzikaal aanvoelde en er alles uit heeft gehaald en veel te vroeg is overleden natuurlijk. Ook de muziek voor de film Midnight Cowboy zal ik mijn hele leven blijven spelen. WiM: Wat was uw rol binnen die filmmuziekopnamen? Toots: Eigenlijk was mijn rol maar vaak heel klein’.

‘Ik kwam vaak binnen en speelde mijn partijen snel in. Ik stond daar ook om bekend (..lacht..) Er werden soms dagen ingepland terwijl ik soms in een half uur klaar was. Mijn personal manager Dirk en ik hebben daar vaak heel erg om gelachen. We werden dan ingevlogen vanuit België omdat ik in Los Angeles in een filmstudio iets moest inspelen. Vaak was ik dan fit genoeg om na de vlucht gelijk de sessie te doen maar Dirk stelde dat dan gewoon uit onder het motto ‘Toots is veel te moe na de lange vlucht..’ en we gingen lekker relaxen of ergens rustig eten. Om dan de volgende dag in een half uur alle partijen te blazen (..lacht..). (Dirk Godts, zijn trouwe personal manager en zeer goede vriend overleed in april dit jaar met een hartaanval tijdens een optreden van Toots met zijn Europese kwartet in Kaapstad, Zuid Afrika. Hij wordt zeer gemist en alles is nog zo vers dat ik, uit respect, maar even geen vragen over hem stel.)

WiM: Ook de samenwerking, de muzikale connectie met Quincy Jones is heel sterk… Toots: Quincy en ik hebben altijd een heel goede klik gehad. Hij is ook een geweldige en muzikale man om mee te werken. Hij heeft mij net zo hoog zitten als ik hem en onze samenwerking is altijd erg fijn geweest. Ik heb op erg veel belangrijke tracks van hem meegespeeld. Hij componeerde in de jaren 60 en 70 heel erg veel heel goede filmmuziek en mijn stijl sprak hem zeer aan.

We bekijken samen nog meer filmpjes op Youtube van hem, opnamen van hem en Quincy en zijn orkest, Toots in een Amerikaanse talkshow met een nummer van Ellington, en hij stuit op een documentaire die de BRT maakte in de jaren 70 toen hij nog in Amerika woonde. Hij laat me zien waar hij en zijn eerste vrouw woonden. Fraai emotionele beelden die hem zichtbaar roeren. De documentaire geeft een fraai beeld van de jaren 70 met een Toots privé en ook in de studio samen met Paul Simon. Een waanzinnig mooi tijdsbeeld. Hij wil me absoluut het einde van de documentaire laten zien waarin hij alleen op een soort van uitzichtpunt, heel dicht bij het strand, mondharmonica speelt. Een prachtig stuk wat ook mij gelijk raakt. Toots heeft een zeer rijk muzikaal leven gehad waarin hij alle mogelijkheden die hij kreeg optimaal heeft opgepakt.

Brazilië

We hebben het over Brazilië waar hij veel geweest is en als een muzikant van daar wordt gezien. Een absolute grootheid. Toots: Het was ooit voor een Zweedse radioshow dat ik gekoppeld werd aan de Braziliaanse grootheid Elis Regina en daar vervolgens ook een album mee maakte. Toen we het album aan het maken waren was er buiten en een sneeuwstorm aan de gang en wij speelden de meest warme bossa nova binnen in de studio (..lacht..). Elis had een prachtige stem, ze is veel te jong gestorven, en was die sessie in topvorm. Ik speelde gitaar en harmonica op het album. Dat was eind jaren 60. Ik heb de sfeer van bossa nova altijd bijzonder gevonden en de composities van Braziliaanse componisten erg goed maar was daarvoor meer met jazz bezig. Pas met en door Elis ging er een wereld voor me open’.

‘Ik heb met heel veel Braziliaanse muzikanten kunnen werken. Nou ja, iedere Braziliaanse muzikant wilde na het Toots & Elis album heel graag met mij werken (..lacht..)…Elis was misschien wel de allergrootste zangeres die Brazilië ooit gekend heeft. WiM: Begin jaren 90 maakte u The Brazilian Project met alle grote namen in de Braziliaanse muziek. Toots: Dat klopt helemaal. Ik was dolblij om dat project op te startten en de opnamen te maken. Echt iedereen van Ceatano Veloso, Gilberto Gil, Ivan Lins en Dori Caymmi om er maar een paar te noemen, deden met het project mee. Het was een prachtige ervaring en ik ben heel erg blij dat we 2 albums hebben kunnen maken. Helaas heeft het album veel te weinig aandacht gekregen.

 

Europese Trio en het nieuwe album

cd_toots_thielemans_european_quartet_-_liveWiM: Toots Thielemans live is een bijzonder mooi album geworden. Toots: Dank je wel! Hein (van der Geyn, bassist in Toots z’n Europese kwartet en eigenaar van Challenge Records, waar het album bij uit komt) en Chris (Weeda, de geluidsman van het kwartet) hebben uit vele tientallen uren opgenomen muziek uiteindelijk een erg mooie collectie aan live materiaal gehaald. Ik ben al heel lang erg blij met mijn kwartet. Hein (van der Geyn, bas), Karel (Boelhee, piano en synthesizer) en Hans (van Oosterhuis, drums) zijn erg fijn om mee te spelen. Grappig dat ik als bekende Belg met Nederlanders speel. Ik noem ze wel de ‘Hollanders’. Maar het bevalt me de afgelopen jaren gewoon heel erg goed met hen. We zijn aan elkaar gewaagd en er zit erg veel muziek in mijn kwartet. En toen ik de opnamen terug hoorde viel me wel op hoe hecht en goed we klinken. WiM: Een mooie setlist ook. Toots: We hebben de afgelopen jaren zoveel composities gespeeld dat een keuze maken niet zo moeilijk was. Er was gewoon heel veel. Ik denk dat dit album een mooie dwarsdoorsnee is van datgene waar we de afgelopen jaren de zalen mee veroverd hebben.

Dan geeft Toots aan dat het genoeg geweest is. Ik kijk op mijn horloge en zie dat we anderhalf uur verder zijn. Zoveel meer tijd dan ik verwacht had. Terwijl ik mijn spullen bij elkaar pak maak ik nog de opmerking dat ik ook zo wil worden op mijn 88ste. Hij lacht en zegt: ’Nooit over je leeftijd praten en je altijd een tiener blijven voelen, zo heb ik het altijd gedaan’. Het is die mooie gedachte waarmee ik van hem en zijn vrouw afscheid neem en vervolgens de auto instap. Het duurt nog even voordat ik de sleutel omdraai, de motor start en wegrijd, me plots bewust om de intensiteit van het moment. Anderhalf uur hebben kunnen praten met de grootste harmonicaspeler die we ooit zullen kennen. Een herinnering die ik altijd bij me mag dragen.