×

Recensie

Jazz

24 augustus 2012

Das Kapital – plays Hanns Eisler. Ballads &

Plays Hanns Eisler. Ballads&Barricades

Geschreven door: Henning Bolte

Plays Hanns Eisler. Ballads&Barricades Das Kapital Jazz 4 Das Kapital – plays Hanns Eisler. Ballads & Barricades Written in Music https://writteninmusic.com

Das Kapital is een Frans-Duitse formatie met gitarist Hasse Poulsen daarbij, een geboren Deen, die al lang in Parijs werkt. De Berlijnse saxofonist Daniel Erdmann en de Parijse slagwerker Edward Perraud zijn de andere twee leden. Das Kapital treedt tijdens de Jazzfietstour 2012 op vrijdag en zaterdag, 24 en 25 augustus op.

Opmerkelijk hun keuze voor de muziek van Hanns Eisler (1898-1962) wiens naam het conservatorium in Berlijn draagt – een van de weinige dingen die uit de voormalige DDR zijn overgenomen. De jazzafdeling wordt geleid door Greg Cohen, bassist van Zorns Masada en dikwijls in diensten van Tom Waits. Kurt Rosenwinkel en John Hollenbeck o.m. horen tot het docenten-corps). Eisler was de meest markante leerling van de twee Oosten- rijkse moderne compositie-iconen Arnold Schoenberg en Anton von Webern. Wat hem zo uniek en bijzonder maakt, is hoe hij genre-, kunstdiscipline- en sociale grenzen in zijn werk overschrijdt met tegelijk een hoog niveau aan muzikale substantie, moderniteit, helderheid en diepte van expressie. Hij schreef zowel complexe kamermuziek, strijdliederen, liederen voor arbeiderskoren, muziek voor (de toen nog jonge kunstvorm) film en liederen in de lijn van de Duitse kunstlied-traditie. De beroemde Duitse bariton Matthias Goerne laat zich duidelijk over Eislers rang uit: “Het buitengewone van de Eisler-liederen is dat ze bijvoorbeeld ten opzichte van Schubert-liederen in niets onderdoen.”

Eisler-Hanns-05[1942]Cruciaal voor Eislers muziek is de dialectiek van de muzikale vorm en functie, het ingrijpen in de sociale werkelijkheid. Hij hoort daarmee in het rijtje van Paul Hindemith, Paul Dessau, Kurt Weill, Stefan Wolpe. Opmerkelijk is hoe hij het gebalde – sterk aanwezig in zijn strijdliederen – en het lyrische – kenmerkend in zijn elegisch werk – als eenheid vorm geeft. Hij schreef niet alleen muziek voor dichtwerken van Bertolt Brecht maar o.a. ook de muziek voor de (experimentele) film Regen (1929/41) van de befaamde Nederlandse cineast/documentaire-maker Joris Ivens (1898-1989). De filmmuziek op Ivens’ beelden van Amsterdam is Eislers opus 14 Arten den Regen zu beschreiben.

Eisler werd uit Nazi-Duitsland evenzo verdreven als uit McCarthy-Amerika en vond zijn laatste thuis in Oost-Duitsland waar hij een jaar naar de bouw van de muur stierf. Hij komt uit een tijd met vehemente breuken, botsingen, omwentelingen en extreem gewelddadige conflicten. De uitwerking daarvan op de ontwikkeling en manifestatie van muziek is door Alex Ross in zijn boek The Rest Is Noise pakkend beschreven.

Een aantal van Eislers liederen, niet alleen het overbekende Solidaritätslied, het Einheitsfrontlied of de treurmars Die Moorsoldaten maken deel uit van het collectieve geheugen van generaties van de afgelopen eeuw. Een mooi voorbeeld is het bekende Ein Pferd klagt an ook bekend als Falladah, die du hangest op een tekst van Brecht in de versie gezongen door Ernst Busch. De melodieën zijn meteen herkenbaar, onvergetelijk dus. Ze komen niet los te staan van de oorspronkelijke inhoud maar overstijgen deze waardoor ze ook nu nog indruk maken.

Het is dus nogal wat waar het drietal zich aan waagt. Ooit strijdend, aanklagend, verhelderend, bevrijdend van karakter komt de muziek nu in een deconstructief L1000778_1tijdperk terecht waar haar uitdrukkingskracht aan allerlei heftige proeven blootstaat. De twee kanten, het gebalde en het lyrische, komen goed tot uit- drukking in de albumtitel Ballads & Barricades. Het zijn eigenlijk standards – uit een andere historische achtergrond dan wel maar ook uit dezelfde bronnen als hun Amerikaanse tegenhangers (!?).

Onder de 15 tracks bevinden zich ook de twee tegen- woordig populairste en meest gespeelde stukken van Eisler An den kleinen Radioapparat (zie vertolkingen door o.a. Bobo Stenson, Marcin Wasilewski, Theo Bleckmann, Deep Schrott,) en Vom Sprengen des Gartens. Je kunt de vertolkingen als lakmoesproef nemen. Het zijn een stukken (op gedichten van Brecht) die het kleine intieme alledaagse met de grote verschrikkelijke gebeurtenissen die de wereld omploegen en miniature verbinden. Hun versie van Radioapparat is even etherisch als unheimisch. Daar stijgt dan het juweel van een melodie uit op. Deze melodie zet door, krijgt heel even de overhand maar blijft door dreigende klanken overschaduwd. Eisler had de spanning in deze vertolking zeker wat gevonden! De in- grijpendste versies van Eisler-liederen zijn trouwens de versies die Eisler (met niet getrainde stem) zelf zong om de toonzetting te demonstreren! De Beefhartachtige Kapital-versie van Vom Sprengen des Gartens (afkomstig uit Eislers Hollywooder Liederbuch) is een geval apart. De drie stemmen lopen zeer exact asynchroon. Prachtig! Het is zo ongeveer het tegenovergesteld van een twintig jaar oudere versie van Heiner Goebbels/Alfred Harth die juist de nadruk op de kracht van de ijle melodie legt.

De Kapital-versies zijn enerzijds herkenbaar anderzijds vol van woekerend eigentijds geluid. Een paar voorbeelden. Solidaritätslied: formidabel drumwerk van Perraud bij de unisono sax-gitaar-lijn die prachtig een schelle brassband emuleert. Het overbekende Einheitsfrontlied: punkrockig met postizos-inslag à la Ribot. Mutter Beimlein: hangt van gemankeerde stukken funk aan elkaar (passend bij het verhaal). Het expressionistische Marie, weine nicht (hier een oude versie van Ernst Busch, de vroegere superieure vertol- ker van Eisler-liederen krijgt met het huidige instrumentarium een specifieke menging van weemoedig en stekelig. De kern blijft sterk overeind. De eigen- tijdse randen zijn brokkelig, wirrwarrig, luid, soms verhelderend, soms ver- scherpend, steeds vol Eisleriaanse spanning. Hier wordt niets geconserveerd en gebalsemd. Bijzonder delicaat is de opener van het album die bij concerten vaak het sluitstuk is: An den deutschen Mond, een variatie op het oude Guter Mond, du gehst so stille. Das Kapital maakt er een verreggaede tango van die eindeloos door kan gaan. Onderaan een versie van Ernst Busch en dan verschillende Kapital-versies. Hoe je dit lied ook gigantisch kunt verkitschen, laat de versie van Heintje horen. Die mag de lezer toch niet onthouden worden. Een versie die bij een heel andere traditie hoort. Das Kapital heeft in- middels een opvolgeralbum Conflicts & Conclusions uit waarover een volgende keer meer.

VIDEO

Tracklisting Ballads & Barricades

  1. An den deutschen Mond
  2. Ohne Kapitalisten geht es besser
  3. Vom Sprengen des Gartens
  4. Die Moorsoldaten
  5. Auf der Flucht
  6. An den kleinen Radioapparat
  7. Lied von der Moldau
  8. Das Wunderland
  9. Hotelzimmer
  10. Landschaft des Exils
  11. Elegie
  12. Solidaritätslied
  13. Mutter Beimlein
  14. Einheitsfrontlied
  15. Marie weine nicht