Deze zomer brengt Written in Music een langdurende special over de bossa nova, naast de samba de meest populaire muziek uit Brazilië. Uit welke culturele en sociale voedingsbodem ontstond bossa nova en welke songschrijvers en muzikanten maakten deze opvallende muziekstroming van de laat jaren 50 wereldberoemd? Deze week in deel 4: Antonio Carlos Jobim

Vanaf begin jaren ’60 nam bossa nova in Brazilië een enorme vlucht. Er werden grote feesten en zelfs festivals georganiseerd met alle artiesten die populair aan het worden waren. En ook de opkomende tv en natuurlijk radio besteedde optimaal aandacht aan het fenomeen bossa nova. De studio’s in Rio hadden vaste orkesten zodat er zoveel mogelijk bossa opnamen konden worden gemaakt. Jobim voelde zich in die periode als een vis in het water en de songs kwamen als een waterval uit zijn pen. En iedereen wilde zijn songs opnemen. Toen in die diezelfde periode Amerikaanse artiesten als Sarah Vaughan, Lena Horne, Charlie Byrd en Nat King Cole in Brazilië kwamen optreden raakten ook zij gefascineerd door de bossa nova sound en namen platen mee naar het thuisland.

Ook Tony Bennett raakte volop geïnteresseerd in de nieuwe muziekstijl die zoveel élégance, souplesse en warmte ineen wist te versmeden. Sommige artiesten, zoals Herbie Mann, kwamen in die tijd naar Rio terug om op jazz festivals op ter treden met de opkomende bossa sterren. De grote club om ontdekt te worden in Rio lag aan de Copacabana en heette Beco das Garrafas. Niet alleen zangers en zangeressen maar ook nieuwe trio’s en bands, zoals Tamba Trio, Bossa Tres, Sexteto Sergio Mendes werden daar ontdekt. Het zijn uiteindelijke bossa liefhebbende jazz legendes saxofonist Stan Getz en gitarist Charlie Byrd die in 1962 Desifinado opnemen en er in Amerika een miljoenen verkopende hit van maken. Dat is niet het enige grote bossa verhaal van dat jaar. Jobim en deMoraes schrijven ook hun legendarische hit Garota de Ipanema, in een bar 2 straten van de stranden van Ipanema. De song wordt gelijk door Tamba Trio, Perry Ribeiro en Claudette Soares opgenomen.  Door het succes van Desafinado wordt er in Carnegie Hall in New York op 21 november 1962 een historisch bossa nova festival georganiseerd waaraan ondermeer João Gilberto, Luis Bonfa, Carlos Lyra, Oscar Castro Neves, Roberto Menescal en Sergio Mendes meewerken.

Met de doorbraak van bossa nova in Amerika liggen ineens alle mogelijkheden daar om de bossa de wereld te laten veroveren. Jobim is, naast Sergio Mendes, de eerste artiest die een contract in Amerika tekent en wel bij het vermaarde platenlabel Verve. Een eerste album wordt gemaakt in samenwerking met Stan Getz en João Gilberto. De grote klapper blijkt echter het door João’s vrouw Astrud Gilberto gezongen The Girl Of Ipanema, de naar het Engels vertaalde versie van Garota de Ipanema. De fraaie versie, met de onmiskenbare Astrud fluister zang sound en haar ‘voorzichtige’ Engels, blijkt de grote doorbraak van bossa nova naar het grote wereldpubliek te zijn. Astrud had voor het inzingen van The Girl Of Ipanema nog nooit buiten haar huis gezongen en de gok om haar te kiezen deze song te zingen werd in de studio in New York besloten.

Het album Getz/Gilberto is naast die grote hit met andere geweldige tracks als So Danca Samba, O Grande Amor en Corcovado (met ook de zang van Astrud) misschien wel het meest complete bossa nova album ooit. De sax sound van Getz sluit naadloos aan op de bossa klanken en João zingt mooier dan ooit. Het is niet alleen een van de meest verkochte bossa albums maar ook een van de meest verkochte jazz albums ooit. Door de link naar grote jazz artiesten wordt bossa heden ten dage nog altijd bij jazz ingedeeld als genre en niet bij Latijnse muziek. Garota de Ipanema is, na Yesterday van The Beatles, de meest gecoverde songs aller tijden.

https://www.youtube.com/watch?v=UJkxFhFRFDA

Voor Jobim bleek zoals als songschrijver en arrangeur met het Getz/Gilberto album het pad optimaal geplaveid en hij kan elk platenlabel uitkiezen. Hij maakt daar in de daaropvolgende jaren overigens bizarre keuzes in zodat sommige albums van label naar label verhuizen en lang slecht te verkrijgen zijn.

In eerste instantie brengen platenlabels een overzicht uit van zijn in Brazilië uitgebrachte werk voordat hij in 1965 begint aan de opnamen van het album Love, Strings And Jobim waarop Jobim zich omringt door artiesten en songschrijvers als Ray Gilbert, Marcos Valle en Eumir Deodato en zich meer in een richting van een mix van bossa, samba en jazz begeeft. De duidelijke vernieuwingsdrang van Jobim leidt nog niet tot een geweldig album maar de eerste aanzet is wel veelbelovend. Het daarop volgende album A Certain Mr. Jobim, wat in 1967 verschijnt, blijkt vervolgens een schot in de roos. Alle muzikale elementen van Jobims meesterschap komen op het album voorbij. Zijn melodische componeer en arrangeerkwaliteiten in het bijzonder. De meeste songs zijn instrumentaal en de overige songs worden in het Engels gezongen, volledig in Amerika opgezogen als Jobim ondertussen is. Het doet echter geen afbreuk aan de warme songs. De opkomende arrangeur Claus Ogerman wordt gevraagd de gewaagde Jobim arrangementen nog meer kleur te geven.

Het prima album krijgt nog meer aandacht doordat Jobim in datzelfde jaar een grandioze samenwerking met de grote Frank Sinatra aangaat. Sinatra is op dat moment al absoluut de allergrootste zanger van Amerika en helemaal gek van de soepele bossa songs van Jobim. Hun samenwerking blijkt een zeer succesvolle en het album met de grappige titel Francis Albert Sinatra & Antonio Carlos Jobim (waar Jobim in Brazilië als koosnaam Tom heeft gekregen wordt internationaal nog keurig over Antonio Carlos gesproken) een reusachtige klapper. Op het album zijn een aantal American Standards met bossa ritmes verrijkt en is de rest van het album gevuld met de songs van Jobim. Net als op A Certain Mr. Jobim zijn de orkestraties van de hand van Claus Ogerman. In thuisland Brazilië, waar Sinatra op handen wordt gedragen en gezien wordt als de allergrootste artiest van de wereld, zijn de reacties waanzinnig en wordt dit album vandaag de dag gezien als het beste en mooiste bossa nova album ooit verschenen. En tegelijkertijd zien de Brazilianen dat Jobim geslaagd is om in Amerika door te breken en Braziliaanse muziek daardoor op de muzikale wereldkaart te zetten.

https://www.youtube.com/watch?v=0BPRYiZOlig

Jobim blijft daarna zijn eigen eigenwijze muzikale weg volgen en verrast in datzelfde jaar nog iedereen met het geweldige Wave album. Met 3 zeer verschillende albums in een jaar kan zonder twijfel worden gesproken over het muzikale genie Antonio Carlos Jobim. Wave verscheen op het jonge A&M label van Jerry Moss en Herb Alpert, waar Creed Taylor, voorheen grote man bij Verve, Jobim (en zoveel andere Braziliaanse artiesten) mee naartoe trok. Ook Claus Ogerman werd weer aangetrokken en het resultaat is grandioos. Alle elementen die de gedreven muzikale vernieuwingsdrang van Jobim vorm geven zijn aanwezig. Ogerman snapt de muziek van Jobim als geen ander en geeft het prachtige Batidinha een weergaloze sound mee. Maar ook het titelnummer en Triste zijn ware pareltjes.

Het album markeert een periode waarin Jobim zich van componist in bossa nova heeft ontwikkeld tot een allround componist die het avontuur binnen de jazz zoekt en daar dan weer spannende Latijnse elementen aan toevoegt. Zijn muzikale ontdekkingstocht komt op het juiste moment omdat bossa nova eind jaren 60 op een verminderde belangstelling kan rekenen. Alle goede songs zijn al meerdere keren opgenomen door verschillende artiesten en er komen niet erg veel heel goede nieuwe liedjes bij. In Brazilië is ondertussen de Tropicália storm aan het woeden en zijn artiesten, als Caetano Veloso, Gilberto Gil, Gal Costa, Maria Bethania en Os Mutantes op zoek naar nieuwe stijlen die ver weg lijken te staan van de bossa nova.

Lees in deze langdurende special over de bossa nova verder in deel 3 van dit hoofdstuk: Antonio Carlos Jobim; Godlike genius van de bossa nova.