×

Recensie

Eigentijds

16 februari 2015

Jana Winderen

Energy Field

Geschreven door: Henning Bolte

Energy Field Jana Winderen Eigentijds 4 Jana Winderen – Energy Field Written in Music https://writteninmusic.com

Natuur heeft ten allen tijde op de een of andere manier deel uitgemaakt van muziek en is ten allen tijde een belangrijke inspiratiebron geweest. Met de technische middelen die we tegenwoordig ter beschikking hebben, kunnen we veel meer de originele ‘klank en stem’ van de natuur, de geofonie en biofonie, hoorbaar maken en presenteren aan luisteraars die zich niet op locatie bevinden. Kortom, je hoeft niet zelf op ijsvelden rond te lopen om het wonder van de kraak-sinfonieen die daar gaande zijn te kunnen horen. Vanwege haar bijzondere rol, wordt hier een al ouder stuk werk van de Noorse soundscape-artieste Jana Winderen besproken.

Jana Winderen (1965) staat bekend om haar field recordings van onderwater habitats in de Caraïben (o.a. van niet eerder gehoorde geluiden van bultrug walvissen, papegaaivissen, zeer lawaaierige onderwater insecten) jw_06 vooral in (sub)arctische gebieden. Zij maakte ook de geluidswereld van vleermuizen toegankelijk die voor het menselijk oor normaal niet waarneembaar zijn. Winderen maakt daarbij gebruik van speciale microfoons, opname-apparatuur (8011 DPA hydrophones, DPA 4060 omni mics, Telinga parabolic reflector mic, Sound Devices 744T digital hard disk recorder) en opname-technieken: “I am (…) experimenting with different types of microphones to collect sounds which are not obviously recognisable, but give room for broader, more imaginative readings. I use these sounds as source material for composition in a live environment or to create nstallations, currently also for film, radio, CD and vinyl productions.” Zij bewerkt de field recordings zo dat men er ook onder diverse andere, urbane omstandigheden naar kan luisteren zoals bijvoorbeeld bij haar laatste janawindereninstallatie in de Park Avenue tunnel in New York als locatie voor de beleving van onderwater audio-werelden. Om het vanuit je luie stoel te beleven, is de ambisonische installatie die Winderen voor het New Yorkse Museum of Modern Art maakte een geschikt (een aan te bevelen) vertrekpunt (HIER). En dan is er natuurlijk het hier besproken album.

De presentatie van de klankwerelden van de natuur kan onze waarneming aanscherpen, verwondering oproepen, maakt ontdekking mogelijk, zowel met betrekking tot de wereld buiten als de wereld binnen ons, en kan reflectie in gang te zetten (zie ook haar bijdrage tot het Punkt Festival 2014 HIER). Jana Winderen zal te zien zijn op het aanstaande SONIC ACTS FESTIVAL op 27 februari, s’middags in Paradiso en s’avonds in het Muziekgebouw aan ‘t Ij (meer zie op Written in Music HIER).

De technische mogelijkheden van nu maken het mogelijk deze soundworlds op te nemen, te bewerken, te documenteren en op stimulerende manieren, zoals op dit album, te presenteren: “The recordings were made on img0045 field trips to the Barents Sea (north of Norway and Russia), Greenland and Norway, deep in crevasses of glaciers, in fjords and in the open ocean. These elements are then edited and layered into a powerful soundscape. The open spaces of Greenland, northern winds, ravens and dogs in an icy landscape provide the setting for these haunting but dynamic pieces. Sounds of crustaceans, fish such as cod, haddock, herring and pollock recorded as they are hunting, calling for a mate or orientating themselves in their environment, are all included in the mix. The result is a powerful, mesmeric journey into the unseen audio world of the frozen north.”

Zodra men “erin” gekomen is en erop afstemt, begint een bijzonder boeiende reis. Niet alleen dat men enorme ruimtes ingezogen wordt die tot de verbeelding spreken. Onze menselijke zintuigen beginnen de muziek green24 te ontdekken wat een nog grotere kick kan veroorzaken. Dit gaat in bijzondere mate op voor de stukken die Winderen hier op basis van field-recordings in (sub)arctische zeeën voor dit album componeerde. Met halverwege het stuk Sense of Latent Power is het effect oppermachtig. De drie composities van dit album verschillen qua ‘beeldbreedte’, focus en gelaagdheid. Aquaculture geeft een cinemascopisch beeld van arctische onderwaterwerelden terwijl Isolation/Measurement meer inzoomt, details contour geeft. Sense of Latent Power maakt zoals de titel aangeeft (de ontplooing van) onderliggende krachten bespeurbaar en is zonder meer het meest indrukwekkende gedeelte van het album.

Als men eenmaal op de geo- en biofonische soundworld is afgestemd is en zich mee laat voeren, begint de oordelende en de indelende neiging te tanen. Immers het zijn natuurkrachten die de stroom van geluiden voortbrengt en het is ons eigen vormgevingsvermogens dat er klanksamenhang en -schoonheid in creëert. We kunnen ook beseffen dat het niet om een chaotisch bijgeluid gaat. – ook al nemen het misschien wel nu zo waar. Geluid/klank is biologisch gezien geen bijverschijnsel maar heeft cruciale biologische functies. Dat brengt met zich mee dat organisatie/compositie van geluid en klank in de natuur niet ongeordend, chaotisch is maar in hoge mate biologisch georganiseerd. Pionier op dit gebied was de musicus Bernie Krause (1938). Hij begon als gitarist van de legendarische, door Pete Seeger opgerichte folkgroup The Weavers, was daarna bij de ontwikkeling van de eerste synthesizers van Buchla en Moog betrokken en stond aan de wieg van de toepassing van elektronica in de pop muziek (met o.m. The Monkeys, The Byrds, The Doors, Stevie Wonder, Beatle George Harrison en Van Morrison). en bekwaamde zich na zijn succesvol studiowerk in bioacoustics en biofonie. Zijn ontdekkingen en theorieën beschrijft hij pakkend in zijn boek The Great Animal Orchestra. Little Brown. New York 2012. Voor een kennismaking met zijn soundscapes kun je terecht op de intrigerende website WILD SANCTUARY.

Het spannende en verbazingwekkende daarbij is hoe alles zich zonder leidende hand tot een boeiende compositie voegt, een geheel waar ritmes in zitten, call-response-structuren, omkeringen, gelaagde structuren, bild_JanaWinderensynchronisaties, crescendo etc.. Opvallend is hoe sterk biofonische soundscapes en composities van Eigentijdse elektronische muziek van mensenhand op elkaar lijken. Het is een hele uitdaging naar de verschillen – in organisatie, contour en perceptie – te kijken/luisteren. Het geheel heeft echter ook een donkere kant. De technische mogelijkheden die het tot diep in de geo-en biofonie luisteren mogelijk maken, dragen echter ook bij tot de verstoring, beschadiging en vernietiging van biologische habitats. Een voorbeeld zijn de geluiden van onderzeese boringen die tot vergaande desoriëntatie (en de dood) van bijvoorbeeld walvissen en varkenshaaien leiden.

Jana Winderens werken zijn op het Engelse Touch label uitgebracht, een label dat erin gespecialiseerd is klankwerken uit/in speciale contexten – zowel urbane als in de natuur – adequaat te presenteren. Hieronder beschrijft Winderen wat zij als soundscape-artieste doet en welke plaats een werk als Energy Field inneemt:

“My musical year 2010 started with recording a tawny owl in -28º C next to where I grew up by my mother’s house the 1st of January. It is such a beautiful call, and it followed me all through 2010’s installations and concerts. From the ice cold Hedemarken in January I went in early February to Warkworth and Amble in Northcumberland for my second field trip to make recordings of the river Coquet from source to mouth. At 0400 I approached the mouth of the river in pitch darkness, just guided by the roar of the North Sea meeting the river. As the light was dawning over the horizon in the distance it was great to hear the mix of the dawn chorus in the forests approaching the dunes mixed with roar of the incoming tide. Later in March I performed this commissioned piece “Spawning ground from the Coquet Head to The North Sea” at the AV festival in the Sage Gateshead in Newcastle.

During 2010 I have worked with a permanent sound installation for the Knut Hamsun centre in Hamarøy, where I have been recording sea urchins, cod, sea snail and other creatures in the lagun Glimma for 8 different pieces, which is played according to the tide and time of year as you go out on the balcony on this Steven Holl building. On one of my field trips for these pieces I met a mysterious raven which seems to communicate something to me; it reminded me of the raven I had recorded in Greenland last year for the release Energy Field. It spoke like dogs – very strange! I think it had figured out that if he spoke in dog language he would be fed by the humans.

energyfield_medIn April 2010 Touch (UK) released Energy Field, which is my debut full length solo CD. It has been fantastic to collaborate with the very experienced director of Touch, Mike Harding. To see the distribution network and reactions to the CD from all over the world during this year has been very exciting. Another release which sold out and was reissued in a 2nd edition in the spring 2010 was the audiocassette The Noisiest Guys on the Planet on Ash International.

Later the year I have made various live performances and installations with the material from Energy Field, like in the Norwegian Opera House during the Ultima festival, Artelecu in St. Sebastian and the Unsound Festival in Krakow to mention a couple. More and more I have worked with more than two channels, like quad or a 9 -12 speaker setup and feel this is working much better for how I want to communicate the sounds in a live setting. It is exciting that Touch is now starting the possibility to download multichannel compositions.”

DSC_0335AUDIO – Museum of Modern Art New York – Ultrafield

AUDIO – Summer Streets 2014: Dive Into the Park Avenue Tunnel (New York)

RADIO – concertzender ON DEMAND onder de titel HE(A)R(E) NATURES, in de dubbele zin van ‘here’ en ‘hear’ een vooruitblik op de aankomende editie van het festival Sonic Acts in Amsterdam. In dit programma zijn stukken van het hier besproken album te beluisteren plus Cricketmusic een ‘ver- bindende’, ‘transformatieve’ compositie van de bekende Hongaarse componist en dirigent Peter Eötvös uit 1970. Eötvös gebruikte veldopnamen van converserende krekels en bewerkte deze o.m. met een ring-modulator – een vroeg voorbeeld van biophonic composing.



  1. Aquaculture
  2. Isolation Measurement
  3. Sense of Latent Power