×

Artikel

22 juni 2013

Dagboek Holland Festival 2013 – deel 1

Geschreven door: Henning Bolte

IMG_0472 Het Holland Festival is het grootste, oudste, meest gevariëerde en meest prestigieuze kunstenfestival van dit land. Als zodanig biedt het tal van mooie, uitdagende, gedurfde, verrukkelijke, unieke voorstellingen, voorstellingen die je anders niet te zien krijgt. Er is keuze zat. De website van het Holland Festival geeft een levendig beeld van alles wat er nog komen gaat. In dit dagboek reacties op bezochte voorstellingen: DESDEMONA met de Malinese singer/songwriter Rokia Traoré, Kaleidoskop String-Ensemble + Lee Ranaldo, Christian Marclay met Steve Beresford, John Butcher, Alan Tomlinson en Mark Sanders. Er zullen nog volgen: Mahlerlieder van Franui, Darcy James Argue’s Secret Society en When The Mountain Changed Its Clothing van Heiner Goebbels.

No 3 – Christian Marclay – EVERYDAY

Wat beeldend kunstenaar en allround-artiest Christian Marclay doet, is voor de hand liggend alleen hij heeft het als eerste gedaan en wist het steeds naar een hoger niveau te tillen. Hij begon reeds 35 jaar geleden met iets wat nu gewoon en mainstream is. Hij begon vinyl en andere geluids- en beelddragers op een andere wijze te gebruiken en er iets nieuws van te maken. Out of frame. Nu is Marclay eindelijk een keer op het HF in Nederland te zien.

IMG_0460 EVERYDAY worden bestaande audiovisuele artefakten hergearrangeerd en er wordt door Marclay en vier musici improviserend muzikaal mee geageerd. EVERYDAY is niet zomaar een montage van filmbeelden waar musici spelend op reageren. Het gaat om speciale fragmenten die op een speciale wijze gemonteerd zijn. Als zodanig dienen ze als trigger voor de live-muziek Het is een speciaal soort partituur die de musici lezen om hun Everyday_07-©-Jana-Chiellino acties vorm te geven. Een dubbele transformatie dus. Marclay vatte het improvisatie-paradox ooit kernachtig samen: “ik moet alles vergeten wat ik weet en tegelijk me alles herinneren wat ik geleerd heb, volledig à la moment.” De audiovisuele partituur van EVERYDAY bestaat uit honderden draai- , schuif-, val-, bots-, kraak-, splintermomenten (deels uit herkenbare bekende films)IMG_0464 die door hun montage een boeiende, verbazingwekkende dynamica laten ontstaan. Het legt onze waarnemingswijze bloot en tegelijk de wijze van assembleren van mediale representaties. Het is iets waar men in de kunst al in de renaissance mee bezig was. Het werd in Amsterdam meesterlijk door Marclay op draaitafels en vier Engelse musici, te weten Steve Beresford (p), John Butcher (sax), Alan Tomlinson (trb), Mark Sanders (perc) + A.T.M. Marchingband uitgevoerd. Voor een bijzonder verrasingsmoment zorgde een ineens uit het niets opduikende en langs het podium paraderende marching band in vol ornaat. Schitterende, geslaagde voorstelling.

Na afloop boodt zich nog een een bijzondere gelegenheid tot een goede hang/chill out op het Y-terras van het Muziekgebouw. Het dreigende onweer bleef de hele avond uit. Er hing wel een bijna mystieke sfeer boven het water. Aangezien de uitvoerenden van deze avond niet tot het soort kunstenaars hoort dat snel in hun kleedkamer/hotel verdwijnt, hingen ook zij na afloop van de voorstelling relaxed onder het publiek. Een goede festivalsfeer dus. Waar ook de horeca aan meewerkte.

CD
Christian Marclay – More Encores. Christian Marclay Plays With The Records Of Louis Armstrong, Jane Birkin & Serge Gainsbourg, John Cage, Maria Callas, Fredric Chopin, Martin Denny, Arthur Ferrante&Louis Teicher, Fred Frith, Jimi Hendrix, Christian Marclay, Johann Strauss en John Zorn. ReR CM (oorsponkelijk in 1988 uitgekomen als ten inch vinyl bij No Man’s Land 8816).

No 2 – Kaleidoskop + Lee Ranaldo

Kaleidskop is op zich al een boeiende aangelegenheid. Een groot vijftienkoppig strijkersensemble dat in de lijn van Ligeti verder gaat in de verkenning en ontplooing van de akoestische sonische mogelijkheden van en met snaren. Dat ze dat kunnen, bewezen ze in een gave uitvoering van het schitterende stuk Fuel van Bang-On-A-Can-componiste Julia Wolfe (1958) met mooi passende videobeelden van Bill Morrison erbij. Lange versus ultrakorte tonen, bastonen versus terugkomende hoge Aufstriche, beweging en tegenbeweging, waar de een enorme inherente groove uit voortkomt. De patronen moeten over een langere duur exact en op hoge snelheid gespeeld worden, een flinke uitdaging voor een ensemble van deze omvang. Nog fascinerender hoe uit de heen en weer springende patronen ineens melodische lijnen te voorschijn komen en nog adem- benemender de overgang naar barok op het eind. Hierdoor wordt uitstekend de overgang naar Charles Avisons – op Scarlatti gebaseerde – Concerto grosso no 3, d-mineur voorbereid. En deze barok-vorm was wederom de basis voor het laatste stuk, Hurricane Transcriptions.

IMG_0453

Voor het eerste optreden van het Berlijnse Kaleidskop-ensemble op het Holland Festival moest er blijkbaar nog een grote naam bij – ook om het gepast voor het label “Brooklyn – Berlin” te maken. De grote naam in dit geval: rock-gitarist Lee Ranaldo van het bekende rock-trio Sonic Youth waarvan naast hem nog Thurston Moore en Kim Gordon deel uitmaken. Ranaldo zette zijn compositie in de vorm van de concerto grosso op waarin een grote orkestgroep tegenover een kleinere groep instrumentalisten staat waartussen wisselwerking plaatsvindt. Toen vorig jaar oktober de orkaan Sandy over New York City trok, maakte Ranaldo audio-opnamen en poogde vervolgens de storm-geluiden voor de strijkers compositorisch na te bootsen – op zich een valide uitgangspunt. De deceptive begon vrij snel na de gave inleidende stormklanken van de strijkers toen Ranaldo zijn akoestische gitaar pakte en er wel erg simplistisch liedje over wereldondergang onder legde. Daarmee verwoordden de strijkersklanken puur tot textuur. Een erg rijke textuur voor een simpel popliedje, dat wel. Maar zelfs op dat niveau kon van eenheid geen sprake zijn. Het bleek ook nog eens dat Ranaldo en het ensemble niet dusdanig op elkaar ingespeeld waren dat tenminste deze zeer beperkte muzikale opzet goed over het voetlicht kwam. De redding was dirigent de Ridder die het met veel verve nog enigzins bij elkaar kon houden. Van een perfecte muziekstorm waar sommige critici van repten, was hier geen sprake. Daarvoor ontbrak te veel. Het werpt de vraag op wat nodig is om in dergelijke combis tot bevredigende resultaten te komen (die er wel zijn).

CD
Julia Wolfe – Cruel Sister.

VIDEO
Fuel

No 1 – Desdemona met Rokia Traoré

Othello, Desdemona, Shakespeare, heavy stuff. Uitgaande van het verhaal Un Capitano Moro dat Cinthio aka Giovanni Battista Giraldi 1565 schreef, plaatste Shakespeare 1604 zijn Othello-figuur in een nog scherper emotioneel-politiek krachtenveld en heftige potentiële breuklijnen. Grote, veellagige verhalen moeten steeds weer opnieuw verteld en geïmagineerd worden. Het is iets wat regelmatig vanzelf gebeurt. Ieder tijdperk en iedere cultuur schept zijn/haar eigen kaders daarvoor en geeft steeds weer nieuwe invulling eraan. Precis dat doe took het drietal van theater-regisseur Peter Sellars, de Afroamerikaanse schrijfster en Nobelprijswinnares Toni Morrison en singer/songwriter Rokia Traoré. Zij adopteren Othellos echtgenote Desdemona die dankzij Jagos intriges in bij Shakespeare door haar eigen man vermoord wordt. Morrison schreef een tekst die door Sellars en Traoré als dienstmeid Barbary samen met vier Malinese musici (twee zangeressen, een koraspeler en een ngoni-speler) en actrice Tina Benko als Desdemona in een bezwerend, overpeinzend, reflecterend, verzoenend verhaal vorm gegeven wordt. Een verhaal dat dieper in de raciale verhoudingen alsmede man-vrouw-verhoudingen duikt. Veel van datgene wat bij Shakespeare still meespeelt, kan zich hier – hetzij vanuit het dodenrijk – articuleren. Het is niet alleen een kwestie van opheldering maar ook van spiritualiteit die deze kan dragen. En juist m.b.t. het laatste wordt Barbary met haar zang – tegenover de pratende Desdemona – de gids. Tina Benko geeft haar rol stevig en consistent vorm, markeert steeds op subtiele manier de verschillende stemmen die zij articuleert. Daar tegenover staat de ongenaakbare maar steeds heldere Traoré.

Desdemona_01-©-Mark-Allan-Barbican De re-imaginatie die deze enscenering uitbeeldt, doet teen stap terug, kijkt door werkelijkheden heen, komt naar verschillende stations van traumaverwerking aan bij acceptatie en een denkbeeldige geruststellende verzoening. Katharsis light. Het geheel heeft sterk ritualistische trekken. Als toeschouwer heb je geen enkel moment het gevoel, dat het niet daar eruit zou komen waar het nu uitkomt. Geen echte angst en vrees dat een wrede, niet vertrouwde werkelijkheid toe zu kunnen slaan en het uit het lood zou kunnen slaan. Ook de muziek is te geruststellend en te eenvormig, te behagend om dat te doorbreken of ongeordende werkelijkheden binnen te laten dringen. Het is een voorstelling die dramaturgisch niet overtuigt en zelf ook veel nieuwe (onzichtbare) stille plekken laat. Door het gebrek aan dramaturgische kracht, is men in te hoge mate op achtergrondkennis aangewezen.

Foto-credits:
© Mark Allan
© FoBo_Henning Bolte
© Jana Chiallino