Robert Wyatt gaf onlangs aan niet meer met nieuwe muziek bezig te zijn, na bijna vijftig jaar in het zadel te hebben gezeten. “I’m not out there in the world anymore, but I’m watching”, aldus de bijna zeventigjarige singer/songwriter. Deze stap richting een welverdiende rustige oude dag ging  gepaard met een biografie en een nieuwe compilatie, Different Every Time. Wyatt is voorlopig dus nog wel even te vinden in de internationale media.

In de latere jaren zestig stond Robert Wyatt met bands als The Wilde Flowers en Soft Machine aan de wieg van de golf progressieve muziek die later als de ‘Canterbury Scene’ de boeken in zou gaan. Latere ‘Canterbury’-exponenten waren onder meer Gong, Caravan en Matching Mole – waar Wyatt ook deel van uitmaakte, voordat hij begon aan een imposante solocarrière. Zijn capaciteiten als drummer verdwenen meer naar de achtergrond en zijn markante, hoge stem kreeg ruim baan. Wyatts zang, vaak met een zwaar Brits accent, was en bleef uniek. Zijn veelkleurige, vaak door jazz geïnspireerde oeuvre eveneens. Wyatts muziek kenmerkte zich door integriteit, engagement en empathie. Dergelijke labels worden wel vaker van stal gehaald bij het omschrijven van artiesten maar bij Robert Wyatt hoorde je het pas echt terug.

Different Every Time bestaat uit twee delen. Deel 1, Ex Machina, vormt een prima introductie tot Wyatts eigenzinnige, hoogst originele muziek en bestrijkt meer dan 35 jaar. Bij het beluisteren van Ex Machina kun je niet anders dan bewondering hebben voor het volstrekt unieke geluid van Wyatt en de bands waar hij deel van uitmaakte. De bijna twintig minuten durende track Moon In June, van het veelgeprezen derde Soft Machine-album uit 1970 is de compromisloze opener in drie delen die aangeeft dat we op Different Every Time weleens regelmatig uitgedaagd zouden kunnen worden. Signed Curtain (van Matching Mole) is Wyatts eigenzinnige benadering van het fenomeen popsong:  ‘This is the chorus/ Or perhaps it’s a bridge/ Or just another part of the song that I’m singing’.

Het succesvolle album Rock Bottom, dat volgde na Wyatts ongeluk waardoor hij vanaf zijn middel verlamd raakte, is verrassend genoeg niet vertegenwoordigd op Different Every Time, al komt er gelukkig nog wel een sterke liveversie van A Last Straw, gezegend met fraaie vocale acrobatiek, voorbij. Wyatts samenwerkingen met Brian Eno en Phil Manzanera (Quiet Sun, Roxy Music) krijgen een plek middels Team Spirit, de spannende track van het album Ruth Is Stranger Than Richard uit 1975.

Robert Wyatt heeft een aantal bijzondere covers op zijn naam staan. De bekendste, I’m A Believer van The Monkees is hier buiten boord gevallen. Deze track bracht hij destijds bij Top Of The Pops, geflankeerd door onder meer Fred Frith, Andy Summers en Nick Mason. Wel is er ruimte voor het ijzersterke Yesterday Man (Chris Andrews) en het even zoete als mooie At Last I Am Free (Chic). Zij vormen fijne zijsprongen op deze toch al zo kleurrijke verzamelaar.

In de jaren tachtig manifesteerde de links-georiënteerde Wyatt zich sterker dan ooit als een voorvechter van de rechten van de werkende klasse. The Age Of Self uit 1985, met de openingszin ‘The working class is dead, we’re all customers now’, is een mooi voorbeeld van Robert Wyatt’s stem tijdens de hoogtijdagen van Margareth Thatcher. Datzelfde geldt voor het door Elvis Costello geschreven Shipbuilding. Latere werken als Shleep (1997) – waarop klinkende namen als Paul Weller en (wederom) Brian Eno en Phil Manzanera te horen waren – en Cuckooland (2003) krijgen  terecht een plaats op deze compilatie middels het mooie, kalme Free Will And Testament, het levendige, jazzy Beware en het prachtige, door experimentele zang en samples gedragen Cuckoo Madame.

Deel 2 van Different Every Time geeft een fraai overzicht van Wyatts samenwerkingen en gastrollen, of, zoals hij het zelf omschreef: ‘benign dictatorships’. Robert Wyatt werkte samen met uiteenlopende muzikanten als Syd Barrett, Jimi Hendrix, Scritti Politti, David Gilmour en Ultramarine maar deze collaboraties zijn hier niet te vinden. Wél horen we een aantal tracks met een sterk internationaal karakter zoals de opzwepende Latijnse jazzdance van Working Weeks Venceremos, een track uit 1984 waarop Wyatt te horen is met Claudia Figueroa en Tracey Thorn en de typische seventies poprock van Frontera, afkomstig van het solo-debuut van Phil Manzanera uit het midden van de jaren zeventig. Hier bedient Wyatt zich op markante wijze van het Spaans. Het is niet de enige keer dat hij zich aan een andere taal waagde getuige het mooie, zoete La Plus Belle Langue (met onder meer Steve Nieve) en Goccia, een bijzondere track vol vocale verfijning die tot stand kwam samen met de Italiaanse Cristina Dona.

De tweede cd van dit Wyatt-retrospectief dwingt tot nauwkeurig luisteren. Wie de tijd neemt wordt beloond met een ragfijn spel van zang – soms experimenteel zoals op de track met Bjork (Submarine) – en spaarzame maar effectieve, soms wonderschone instrumentatie. Wyatts breekbare, ijle voordracht op de Jeanette Lindström-track The River zet de tijd even stil. Hetzelfde geldt voor de ambient/jazz van The Diver, een collaboratie met de Noorse Anja Garbarek, dochter van Jan Garbarek. De samenwerking met de Oostenrijkse jazztrompettist Mike Mantler begon al in een ver verleden. De tracks van de heren die hier passeren kenmerken zich door wat meer uitgesproken muzikale dramatiek en verbreden het palet van Different Every Time.

Door de jaren heen bleef Wyatt soms ook wat dichter bij de mainstream zoals weer eens duidelijk wordt op de jazzy pop van Turn Things Upside Down (met Happy End) en Still In The Dark (met Monica Vasconcelos). Dit alles maakt van dit dubbelalbum een prettig verrassend en breed retrospectief waarbij ook plaats is voor een track van Grasscut, de band van Wyatt-biograaf Marcus O’Dair; het beeldende, typisch Britse Richardson Road. En wie denkt dat Wyatt deze song opnam in dit overzicht als vriendendienst komt bedrogen uit: ‘I can be kind and easy going in the social world… but I am utterly assertive and ruthless when it comes to what music is released in my name, the Grasscut’s there because I’m totally happy with it’, aldus Wyatt. Hij had dan ook een stevige vinger in de pap bij het samenstellen van dit overzicht en dit resulteert in een dubbelalbum dat een aantal voor de hand liggende tracks uit de weg gaat en mede daardoor des te verrassender en avontuurlijker is.

Tracklisting Different Every Time:

CD 1

‘EX MACHINA’

1. Soft Machine – Moon In June
2. Matching Mole – Signed Curtain
3. Matching Mole – God Song
4. Robert Wyatt – A Last Straw (Live At Drury Lane)
5. Robert Wyatt – Yesterday Man
6. Robert Wyatt – Team Spirit
7. Robert Wyatt – At Last I Am Free
8. Robert Wyatt – The Age Of Self
9. Robert Wyatt – Worship
10. Robert Wyatt – Free Will And Testament
11. Robert Wyatt – Cuckoo Madame
12. Robert Wyatt – Beware
13. Robert Wyatt – Just As You Are

CD 2

‘BENIGN DICTATORSHIPS’

1. Jeanette Lindström – The River
2. Anja Garbarek – The Diver
3. Hot Chip – We’re Looking For A Lot Of Love
4. Epic Soundtracks – Jellybabies
5. Robert Wyatt – Shipbuilding
6. Grasscut – Richardson Road
7. Happy End – Turn Things Upside Down
8. Monica Vasconcelos – Still In The Dark
9. Working Week – Venceremos (bossa mix)
10. Phil Manzanera – Frontera
11. Steve Nieve + Robert Wyatt + Muriel Teodori – La Plus Belle Langue
12. Cristina Dona – Goccia
13. Nick Mason – Siam
14. Mike Mantler – A L’abbatoire
15. Mike Mantler – Sinking Spell
16. Björk – Submarine
17. Cage/Steele – Experiences No. 2