Deel 7 in de reeks Postpunk Nederland, een serie artikelen over interessante Nederlandse bands die opkwamen na de punkgolf van 1977, 1978. Eigenzinnige, vaak ondergewaardeerde bands die blijvend applaus verdienen. Deze week: Nasmak.

In het Brabantse Nuenen wordt in 1980 flink muzikaal geëxperimenteerd. In een verbouwde schuur maken de leden van de band Nasmak, opgericht in 1978 als Nasmaak, iedere dag urenlang muziek. De band was in 1979 al te vinden op de verzamel-elpee Uitholling Overdwars, van de Stichting Popmuziek Nederland en heeft al de nodige live-ervaring opgedaan, in binnen- en buitenland. Twee dingen vallen daarbij op: de concerten verschillen onderling erg van elkaar en de band weet te verrassen door het gebruik van een kraakdoos, bespeeld door zangeres Truus de Groot. De kraakdoos is een ‘muziekinstrument’, ontwikkeld in de jaren zeventig door onder meer Michel Waisvisz van STEIM, de studio voor elektro-instrumentale muziek uit Amsterdam. Een houten doos, voorzien van metalen stripjes waarmee je geluid met de vingers kunt beïnvloeden. Het apparaat is gebaseerd op het concept dat het menselijk lichaam, door de aanraking ermee, onderdeel wordt van de elektronica.

Nasmak bestaat in deze periode uit: Joop van Brakel (zang/gitaar), Henk Janssen (gitaar), Toon Bressers (drums), Theo van Eenbergen (basgitaar) en Truus de Groot (zang/kraakdoos). De band staat bol van de creativiteit en de vele uren in de oefenruimte leiden in 1980 tot het debuutalbum Nasmak Plus Instruments / Instruments Plus Nasmak. De plaat verschijnt op Plurex en de productie is in handen van Plurex-baas Wally van Middendorp. Het werk laat op de eerste plaatkant al bij vlagen flink eigenwijze en originele muziek horen. New wave, maar gedurfder dan die van de meeste tijdgenoten. De zang van Truus de Groot is opvallend expressief. De A-kant van de plaat is nog vrij gangbaar, al is al snel duidelijk dat hier een band met een brede horizon aan het werk is. Op de B-kant duikt de kraakdoos prominenter op, hetgeen de muziek nog verder van de mainstream trekt en een eigenzinnig geluid oplevert. Het is geen rock, geen punk, geen synthesizerwave, het is Nasmak.

Het debuutalbum van Nasmak intrigeert en overtuigt. In OOR concludeert Alfred Bos dat de plaat “de nieuwe Siouxsie met enkele lengten slaat”. Mede dankzij de ‘Instruments-kant’ waarop “de band zich van zijn avontuurlijkste kant laat zien”. Vanuit Engeland is er zelfs belangstelling van BBC-dj John Peel die Nasmak Plus Instruments / Instruments Plus Nasmak de beste plaat van het Europese vasteland sinds tijden vindt.

De grens over

Met het bekende elektro-duo Deutsch Amerikanische Freundschaft (D.A.F.) wordt eind 1980 een tournee ondernomen door Nederland en Duitsland, Voor het blad Vinyl houdt de band een dagboek bij:

“Pas onderweg naar Berlijn kwam ik er achter dat Berlijn helemaal niet op de grens, half in West-Duitsland en half in Oost-Duitsland lag, maar een paar honderd kilometer Oost-Duitsland in. Een belangrijk verschil, wat inhoudt dat je, om in West-Berlijn te komen, tweemaal een Oost-Duitse grensovergang moet passeren. Dat betekent dan weer tweemaal controle door de West-Duitse douane en zesmaal door de DDR-douane. Tijdens het lange wachten bij de grens heb je uitzicht op de borden waar de politieke geloofsbelijdenissen van de DDR staan. Alles zum Wohl des Volkes.”

West-Berlijn zelf roept eerder weerzin dan opwinding op: “Een grote opschepperige schreeuw tegen het alom aanwezige Oost-Duitsland. De grootste concentratie junkies van West-Duitsland, volkomen drijvend op buitenlandse arbeidskrachten, voor het oog alleen maar gericht op consumptie.”

Na de Duitse tour vertrekt Truus de Groot naar New York. Onder de naam Plus Instruments werkt ze samen met slagwerker David Linton en gitarist Lee Ranaldo, die met ook met componist Glenn Branca optreedt en later met Sonic Youth zal doorbreken. Truus de Groot in OOR: “Ik was zo brutaal om te gaan. Als je het zelf niet doet, doet niemand anders het voor je. Je moet gewoon brutaal zijn, anders word je een slachtoffer.” De New York – Eindhoven combinatie laat zich volgens OOR kenschetsen als “DAF meets the B-52’s”. Ondertussen hebben Toon Bressers en Theo van Eenbergen basismateriaal voor een tweede Nasmak-elpee uitgewerkt. Omdat blijkt dat zowel Nasmak als Truus de Groot interessante nieuwe wegen zijn ingeslagen wordt er definitief een punt achter de samenwerking gezet.

Nasmak biedt een kijkje in eigen keuken middels de dubbelcassettes Indecent Exposure 1 & 2 (Music For Brass, Woodwinds, Drums & Violins) en Indecent Exposure 3 & 4 (The Smell Remains). De tapes, die ook op Plurex uitkomen, staan vol met ideeën, aanzetten, onconventioneel slagwerk en lijken een soort muzikale dagboeken van Nasmak begin jaren tachtig. De band is ook te horen op de ep Vaseline Des Artistes, die uitkomt op het toonaangevende Hamburgse label ZickZack.

Ondertussen bezint de band zich ook op een mogelijke overeenkomst met het Engelse Mute-label van Daniel Miller. Miller zoekt na het vertrek van zijn paradepaardje D.A.F. naar Virgin een nieuwe continentale band voor zijn label. Mute was opgericht in 1978 met als doel een platform te bieden aan vernieuwende, elektronische muziek. Daniel Miller zelf debuteerde als The Normal in oktober 1978 op Mute. Niet onverdienstelijk, want de koude elektro van Warm Leatherette / T.V.O.D. blijkt later bijzonder invloedrijk. Na het telefoontje van Miller stuurt Nasmak een cassette naar Engeland. Toon Bressers hierover in Vinyl: “Het bandje bevatte uitsluitend nieuw materiaal. Het repertoire bij optredens bestaat ook uitsluitend uit nieuw materiaal.” Het zoeken naar een eigen, vaste stijl is niet iets waar Nasmak in geïnteresseerd is. De band wil juist blijven veranderen. Bressers studeerde vijf jaar politicologie. “Ik ben blij dat politiek niet in onze teksten schuilt. Het is te beperkt en net zoals in de muziek willen we beperking uitsluiten.” Uiteindelijk komt de samenwerking met Mute niet van de grond omdat Miller besluit zijn energie te steken in een nieuwe Engelse synthesizergroep. Een groep die eerder in 1981 op Mute debuteert met de single Dreaming Of Me: Depeche Mode.

4our Clicks

Aan het einde van het jaar begint Nasmak met de opnamen voor een nieuw album. Joop van Brakel neemt de meeste vocalen voor zijn rekening. De muziek ontwikkelt zich een andere kant uit. De band gebruikt een synthesizer en legt de nadruk meer op hoekige ritmiek. Het nieuwe album, 4our Clicks komt uit op Plurex in 1982 en staat vol eigenzinnige en orginele muziek. De tegendraadse ritmes, de creatieve zanglijnen en de juiste synthesizer-injecties zorgen voor een nieuw soort dansmuziek. Opener Pilot In Charge knalt er stevig in met een stuwende baslijn en kreten die het hele nummer blijven opduiken. De verzorgde zanglijn, wat in de stijl van David Sylvian en Brian Ferry, zorgt hierna voor een perfect evenwicht. Het hypnotiserende I Hope I’m Gonna Rain Today laat gecontroleerde gitaarnoise horen en op Take A Look is het niet alleen het straffe drumtempo maar vooral de combinatie bas/zang die het nummer draagt.

Hoewel wat dwarser, monotoner en minder toegankelijk dan het debuutalbum levert Nasmak met 4our Clicks een prima visitekaartje af. Ondanks de sterke blik van Nasmak op het podium is er aan de vormgeving van de plaat veel zorg besteed. “Aparte ideeën waren te verwezenlijken door veel zelf te doen’, zou Wally van Middendorp later uitleggen in de uitgave Hollandse Hoezen, van Poparchief Nederland. Rob van Middendorp, student grafisch ontwerp aan de Rietveld Academie, ontwierp de hoes van 4our Clicks. ‘Het was een enorm bewerkelijke hoes, met stanzen en blinddruk. Normaal gesproken is dat heel duur, maar we hadden ontdekt dat onze platenperserij CBS voor dergelijke zaken nauwelijks meerkosten rekende.”

Wat de muziek op 4our Clicks betreft is de band zelf overigens niet onverdeeld positief, zoals blijkt uit het interview met Alfred Bos van OOR in 1982. Gitarist/zanger Joop van Brakel mist het hypnotiserende effect van de live-optredens. Nasmak is – en daar zijn alle bandleden het over eens – een liveband. De band wil niet keer op keer de elpee naspelen want dat is volgens Joop van Brakel “slaapverwekkend”. Dan is er bovendien geen sprake meer van “een proces”. Het gaat dan ook om het proces en niet om het product. 4our Clicks is dan ook feitelijk slechts een momentopname. Een momentopname die door de jaren heen echter wel een cultstatus opbouwt en steeds meer als Nederlandse postpunk-klassieker wordt gezien.

Nasmak is bijzonder actief aan het releasefront in 1982 want naast 4our Clicks brengt de band het derde cassette-album uit: Only This Day & 77 Others. “Muziek, daar ben je verliefd op,” aldus Toon Bressers in OOR. “Nasmak heeft die verliefdheid, die je ook tegenkomt bij Wire of Birthday Party.” Andere groepen waar Nasmak verwantschap mee voelt zijn This Heat en T.C. Matic, laatstgenoemde vooral door de open uitstraling naar het publiek. Later in 1982 brengt Nasmak de 12 inch Heartache Blowup uit met op de A-kant het voor Nasmak-begrippen rechtlijnige I Bespot, een nummer dat aansluit bij het nieuwe geluid op de alternatieve dansvloeren van 1982. Met dit nummer is Nasmak zeker in Nederland pionier.

In beweging blijven

Na een een periode van bezinning, die tot ongenoegen van de bandleden geen ideeën maar wel frictie oplevert, komt de werkdrift in januari 1983 weer terug. Uiteindelijk komt Nasmak toch vrij snel met de opvolger van 4our Clicks: Duel. Zonder Joop van Brakel overigens – die nog wel aan de plaat meewerkte  – en mét nieuwkomer Milco Bogard.

Als de testpersing van het nieuwe Nasmak-album klaar is, schuift Vinyl thuis bij de band aan. Volgens Toon Bressers is deze keer de melodie meer aan bod gekomen. Verder geeft Henk Janssen aan beïnvloed te zijn door de Japanse sferen die in de recente popmuziek zijn gekropen door bands als bijvoorbeeld Japan. De Roland-synthesizer waar de band sinds kort over beschikt speelt bij dit alles een nuttige rol.

“Optreden heeft een onmiddellijk resultaat,” aldus Toon Bressers, “samen sta je op hetzelfde moment een kunstwerk te maken zonder dat je kunt manipuleren. En als je beseft dat je voor mensen speelt, die een avondje uit willen, dan probeer je een optreden zo goed mogelijk te doen.” De test-persing van Duel ligt tijdens het interview nog ongedraaid op de tafel. Toon pakt hem op en zegt: “Eigenlijk is dit een beetje mosterd na de maaltijd, hè.”

Duel klinkt wat atmosferischer en opener dan 4our Clicks maar slaat geen verrassende nieuwe wegen in. Ook op Duel domineert de bekende hoekige en repetitieve ritmiek. Door het detail in de drumpartijen, de subtiele noise en de overal aanwezige kleine geluidjes klinkt Duel echter wat exotischer, wat meer ‘uit den vreemde’.

Illustratief voor de herwonnen werklust van Nasmak is dat in 1983 nog een nieuwe plaat verschijnt: Silhouette. Wederom in een fraaie hoes gestoken, net als 4our Clicks en Duel, maar met weer een ander geluid. Nasmak werkt minder met herhaling en meer met songstructuren. Bovendien is er nog een synthesizer aan het instrumentenarsenaal toegevoegd en zijn er ook achtergrondzangeressen ingezet. Dit pakt, op een enkele uitzondering na, zoals het titelnummer, nog niet altijd even overtuigend uit. De plaat kan echter op meer belangstelling van de maatschappijen rekenen. Dit is echter nooit het doel van Nasmak geweest en de bandleden laten zich de nieuwe interesse dan ook niet aanleunen. Sterker nog, men besluit dat het wel mooi geweest is. Toon Bressers later op KindaMuzik: “Het argument intern was altijd: “we willen continu iets nieuws maken”. Duel voegde, ondanks enkele goede nummers, echter niet erg veel toe aan het oeuvre van de band anno 1983. De koerswijzigingen op Silhouette leverden evenmin voldoende aanknopingspunten op. Nasmak onderneemt in 1984 een laatste, vijfde, clubtoer en in mei van dat jaar valt het doek definitief.

Foto Nasmak: Vincent Kruijt

Volgende artikel Postpunk Nederland: MAM
Voorgaande aflevering Postpunk Nederland: Eton Crop